10. ทุติยปริยาทานสูตร

ว่าด้วยทรงแสดงธรรมเพื่อความครอบงำอุปาทาน

[ 65 ] พ. ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย เราจักแสดงธรรมเพื่อความ
ครอบงำอุปาทานทั้งปวงแก่เธอทั้งหลาย เธอทั้งหลายจงฟังธรรมนั้น ดูก่อน
ภิกษุทั้งหลาย ก็ธรรมเพื่อความครอบงำอุปาทานทั้งปวงเป็นไฉน. ดูก่อน
ภิกษุทั้งหลาย เธอจะสำคัญความข้อนั้นเป็นไฉน จักษุเที่ยงหรือไม่เที่ยง.
ภิกษุทั้งหลายกราบทูลว่า ไม่เที่ยงพระเจ้าข้า.
พ. ก็สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์หรือเป็นสุขเล่า.
ภิ. เป็นทุกข์ พระเจ้าข้า.
พ. ก็สิ่งใดไม่เที่ยง เป็นทุกข์ มีความแปรปรวนเป็นธรรมดา
ควรหรือที่จะตามเห็นสิ่งนั้นว่า นั่นของเรา เราเป็นนั่น นั่นเป็นตัวตน
ของเรา.
ภิ. ไม่ควรเห็นอย่างนั้น พระเจ้าข้า.
พ. รูป ฯลฯ จักษุวิญญาณ เที่ยงหรือไม่เที่ยง.
ภิ. ไม่เที่ยง พระเจ้าข้า.
พ. จักษุสัมผัสเที่ยงหรือไม่เที่ยง.
ภิ. ไม่เที่ยง พระเจ้าข้า.
พ. สุขเวทนา ทุกขเวทนา หรืออทุกขมสุขเวทนา ที่เกิดขึ้นเพราะ
จักษุสัมผัสเป็นปัจจัย เที่ยงหรือไม่เที่ยง.
ภิ. ไม่เที่ยง พระเจ้าข้า.

พ. โสตะ . . . ฆานะ . . . ชิวหา . . . กาย . . . ใจ . . . ธรรมารมณ์
มโนวิญญาณ ... มุโนสัมผัส. . . สุขเวทนา ทุกขเวทนา หรืออทุกกสุข-
เวทนา ที่เกิดขึ้นเพราะมโนสัมผัสเป็นปัจจัย เที่ยงหรือไม่เที่ยง.
ภิ. ไม่เที่ยง พระเจ้าข้า.
พ. ก็สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์หรือเป็นสุขเล่า.
ภิ. เป็นทุกข์ พระเจ้าข้า.
พ. ก็สิ่งใดไม่เที่ยง เป็นทุกข์ มีความแปรปรวนเป็นธรรมดา ควร
หรือที่จะตามเห็นสิ่งนั้นว่า นั่นของเรา เราเป็นนั่น นั่นเป็นตัวตนของเรา.
ภิ. ไม่ควรเห็นอย่างนั้น พระเจ้าข้า.
พ. ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย อริยสาวกผู้ได้สดับแล้ว เห็นอยู่อย่างนี้
ย่อมเบื่อหน่ายทั้งในจักษุ ทั้งในรูป ทั้งในจักษุวิญญาณ ทั้งในจักษุสัมผัส
ทั้งในสุขเวทนา ทุกขเวทนา หรืออทุกขมสุขเวทนาที่เกิดเพราะจักษุสัมผัส
เป็นปัจจัย ฯลฯ ทั้งในใจ ทั้งในธรรมารมณ์ ทั้งในมโนวิญญาณ ทั้งใน
มโนสัมผัส ทั้งในสุขเวทนา ทุกขเวทนา หรืออทุกขมสุขเวทนา ที่เกิด
เพราะมโนสัมผัสเป็นปัจจัย เมื่อเบื่อหน่าย ย่อมคลายกำหนัด เพราะ
คลายกำหนัด ย่อมหลุดพ้น เมื่อหลุดพ้นแล้ว ย่อมมีญาณหยั่งรู้ว่า หลุด
พ้นแล้ว รู้ชัดว่าชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว กิจที่ควรทำทำเสร็จ
แล้ว กิจอื่นเพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มี ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย นี้แลเป็น
ธรรมเพื่อความครอบงำอุปาทานทั้งปวง.
จบ ทุติยปริยาทานสูตรที่ 10
อวิชชาวรรคที่ 1

ทุติยปัณณาสก์

อรรถกถาอวิชชาวรรคที่ 1

ในอวิชชาวรรคที่ 1 มีวินิจฉัยดังต่อไปนี้.
บทว่า อวิชฺชา ได้แก่ความไม่รู้ในสัจจะ 4. บทว่า วิชฺชา ได้แก่
รู้แจ้งอรหัตตมรรค. บทว่า อนิจฺจโต ชานโต ปสฺสโต ความว่า
เมื่อรู้ เมื่อเห็น ว่าเป็นทุกข์เป็นอนัตตา ชื่อว่าย่อมละได้เหมือนกัน. ก็คำนี้
ตรัสไว้โดยอัธยาศัยของบุคคลผู้ตรัสรู้ ในเมื่อตรัสโดยเป็นของไม่เที่ยง
ในบททั้งปวงก็นัยนี้เหมือนกัน
แต่ในที่นี้ บทว่า สญฺโญชนา ได้แก่สัญโญชน์ 10. บทว่า อาสวา
ได้แก่อาสวะ 4. บทว่า อนุสยา ได้แก่อนุสัย 7. บทว่า สพฺพูปาทาน-
ปริญฺญา ได้แก่เพื่อรู้ชัดอุปาทานหมดทั้ง 4 ด้วยปริญญา 3. บทว่า
ปริยาทานาย ได้แก่เพื่อความเกษม. บทที่เหลือในที่ทั้งปวงง่ายทั้งนั้นแล.
จบ อรรถกถาอวิชชาวรรคที่ 1

รวมพระสูตรที่มีในวรรคนี้ คือ

1 อวิชชาสูตร 2. ปฐมสังโยชนสูตร 3. ทุติยสังโยชนสูตร
4. ปฐมอาสวสูตร 5. ทุติยอาสวสูตร 6. ปฐมอนุสัยสูตร 7. ทุติยอนุ-
สัยสูตร 8. ปริญญาสูตร 9. ปฐมปริยาทานสูตร 10. ทุติยปริยาทานสูตร.